Concerten 1 & 6 april 2012: De Johannes- & Matthäus-Passion in Den Haag


Bach: Johannes-Passion

Haags Toonkunstkoor
Daan Admiraal, Het Promenade Orkest
Elandstraatkerk, Den Haag

Bach: Matthäus-Passion

The Bach Choir and Orchestra of the Netherlands
Pieter Jan Leusink
De Grote Kerk, Den Haag

In de aanloop naar Goede Vrijdag en Pasen is het Passietijd. Ter gelegenheid hiervan componeerde Johann Sebastian Bach (1685-1750) een aantal passies, vijf in totaal waarvan alleen de Matthäus-Passion en de Johannes-Passion bewaard bleven. Hoewel Bach een van de meest gespeelde componisten ter wereld is en de Matthäus-Passion zijn bekendste werk is, kan geen land ter wereld tippen aan de Nederlandse Matthäus-traditie. In periode tot en met Pasen worden in heel Nederland, zowel door amateur als professionele gezelschappen, talloze uitvoeringen van de Matthäus-Passion uitgevoerd. Een werk dat overigens in 1829 door Felix Mendelssohn-Bartholdy is herontdekt en sindsdien een vaste en belangwekkende plek in het muzikale leven heeft verworven.

De fascinatie van Nederland voor dit grootse werk van Bach leidt terug naar het (toen nog niet koninklijke) Concertgebouworkest onder Willem Mengelberg. Mengelberg startte een jaarlijkse traditie met de Matthäus-Passion in een grootse samenstelling van orkest en koor dat we, evenals als de statige en trage tempi, tegenwoordig niet meer zouden herkennen. Als reactie hierop werd vanaf 1922 in Naarden door de Nederlandse Bachvereniging de Matthäus-Passion uitgevoerd die zich gaandeweg de jaren steeds meer zou ontwikkelen in de richting van de 'authentieke' uitvoering ervan. Dat betekent met name in kleinere bezetting met authentieke instrumenten zoals Bach deze herkend zou hebben. Dit verschil tref je ook in de talloze cd-opnames. De klassieke opname onder leiding van de Duitse dirigent Otto Klemperer is, door het gebruik van een groot orkest en koor en trage tempi, een wereld van verschil met de latere 'authentieke' opnames van met name Philippe Herreweghe, John Eliot Gardiner, Nikolaus Harnoncourt, Paul McCreesh en de opnames van de Nederlandse Bachvereniging onder Jos van Veldhoven. En uiteindelijk maakt het natuurlijk allemaal niet uit: het gaat om het genieten van deze prachtige muziek. In welke uitvoering dan ook. 

De afgelopen dagen hebben concertzalen en kerken daarom vol gezeten van traditionele concertgangers, maar ook families waar het gebruik is om jaarlijks de Matthäus-Passion te beluisteren tot nieuwsgierige nieuwkomers. En ook het kabinet ontkomt er niet aan. Dit jaar is met traditie gebroken, wat zelfs nog leidde tot een NOS-item op Goede Vrijdag, want een deel van het kabinet onder leiding van premier Rutte (en op uitnodiging van oud-minister Rudolf de Korte) woonde niet de Naardense Matthäus-Passion bij maar de meer traditionele uitvoering in de Pieterskerk in Leiden. Dit ontlokte Rudolf de Korte nog de uitspraak dat hij weinig enthousiast was over de Naardense 'Bonsai'-uitvoering. En, eveneens zoals gebruikelijk, klonk er in de Pieterskerk na afloop geen applaus. Gezien het gewijde karakter van de muziek met als onderwerp de lijdensweg van Jezus Christus wordt dit niet als gepast gezien. Overigens schijnt het eveneens traditie te zijn om na afloop de borrel aan te vangen onder vermelding van 'Zo! Die hangt weer!'.

Naast de Matthäus-Passion wordt ook de Johannes-Passion uitgevoerd, maar kent niet dezelfde traditie als de Matthäus. Al heb ik daarbij wel het idee dat de Johannes-Passion de afgelopen jaren steeds vaker wordt uitgevoerd. De Johannes-Passion is korter dan de Matthäus-Passion en wordt vaak als feller, maar ook ingetogener getypeerd. De Johannes-Passion hoorde ik vorig jaar voor het eerst uitgevoerd door het Koninklijk Concertgebouworkest en het Groot Omroepkoor onder leiding van Jan Willem de Vriend (voor recensie zie hier). Dit jaar hoorde ik de Johannes-Passion wederom, maar ditmaal door het Promenade Orkest en het Haags Toonkunstkoor onder leiding van Daan Admiraal (aangespoord door een collega die tevens zingt in het Haags Toonkunstkoor). Locatie was ditmaal de katholieke (sic!) Elandstraatkerk. Dit jaar koos ik zeer bewust voor een kerk als uitvoeringslocatie. Niet alleen vanwege de passende omgeving en de unieke akoestiek, maar ook de hoop dat een uitvoering eens een keer niet zou eindigen in een (joelende) staande ovatie. 'Call me old-fashioned' maar ik vind eigenlijk dat je toch na zo'n stuk vooral in stilte je weg weer naar huis moet vinden. Ik neem daar overigens een standpunt van een steeds kleinere minderheid in zoals ook bleek in de Elandstraatkerk waar de prachtige en stemmige uitvoering, die me meer deed dan de uitvoering in het Concertgebouw een jaar eerder, werd afgesloten met een terechte doch ongewenste staande ovatie.

Vijf dagen later, op Goede Vrijdag, vervoegde ik me in een lange rij voor de Grote Kerk waar een uitvoering plaats vond van de Matthäus-Passion door The Bach Choir and Orchestra of the Netherlands onder leiding van Pieter Jan Leusink. Dit concert maakt onderdeel uit van een Nederlandse tournee van 23 concerten (soms tweemaal op een dag) van de Matthäus-Passion door dit orkest en koor. Een tournee die kerken aandoet in onder andere Elburg, Vlissingen, maar ook Rotterdam, Groningen, Den Haag en het Concertgebouw in Amsterdam. Bijzondere hieraan is dat dit een volstrekt particulier initiatief is zonder enige vorm van subsidie. Uit alles wat Pieter Jan Leusink doet spreekt zijn passie voor de muziek. Naast deze reeks concerten mogen ook onder andere het Requiem van Mozart en de Messiah van Handel (vandaag in de St. Janskerk te Utrecht uitgevoerd) zich in de aandacht van Leusink verheugen. Ik vind het bewonderenswaardig dat je een dergelijk initiatief in Nederland van de grond krijgt en geeft tevens aan hoe diep de traditie van de Matthäus-Passion in Nederland geworteld is. In de prachtige Grote Kerk in Den Haag alleen al zaten meer dan 1.000 bezoekers te genieten van een prachtige doorleefde uitvoering van Bach's meesterwerk. Ondanks het grote aantal keren dat Leusink en zijn mensen dit werk al hadden uitgevoerd, deed dit niets af van de intensiteit van de uitvoering. Juist deze expertise zorgde ervoor dat iedere noot raak was en met name de Evangelist (Robert Luts) schitterde in zijn rol door met oprechte passie zijn teksten te zingen en te declameren. Daar neem je dan de continue promotie van de producten van Leusink ('5 cd digibox vandaag verkrijgbaar, normaal 30 euro nu slechts 15 euro', 'Niet op een aankoop gerekend? U kunt een formulier invullen en ontvangt een factuur') op de koop toe. Je kunt het hem natuurlijk ook niet kwalijk nemen. Helaas gold overigens ook hier, ondanks de Grote Kerk en het feit dat het Goede Vrijdag was, dat de uitvoering niet in stilte werd gewaardeerd maar met een staande ovatie. Ik vrees dat mijn verlangen naar stilte na afloop alleen in Naarden of Leiden wordt ingewilligd. Een klein 'ongemak' in ruil voor twee prachtige en doorleefde uitvoeringen van Bach's meesterwerken op bijzondere locaties in het hart van de Residentie.

Reacties