Wenen en het werk van Gustav Klimt zijn onlosmakelijk met elkaar verbonden. The Lady in Gold van Anne-Marie O’Connor vertelt het verhaal van de schaduwzijde van deze verbintenis en het gevecht om het beroemde schilderij Adele Bloch-Bauer I. Een strijd van de hoogbejaarde Maria Altmann tegen een Oostenrijk dat haar beschamende geschiedenis van Nazi-collaboratie niet onder ogen wilde komen. Tevens basis voor de zeer bezienswaardige filmversie Woman in Gold met Helen Mirren.
Het aanbod van Netflix is (onoverzichtelijk) groot, maar behelst – met name op het gebied van films – ook de nodige rommel. Tussen het film-kaf is er gelukkig het nodige koren te vinden, waaronder enkele verborgen juweeltjes zoals het relatief onbekende Woman in Gold van regisseur Simon Curtis. Curtis is bekend van diverse BBC-series waaronder Cranford, maar ook films als My Week with Marilyn. Met in de hoofdrollen Helen Mirren en Ryan Reynolds is Woman in Gold allesbehalve een ‘kleine’ film, maar lijkt bij het verschijnen in 2015 weinig indruk gemaakt te hebben. Centraal in de film staat Maria Altmann (1916-2011), onderdeel van de bekende Weense Bloch-Bauer-familie. De gebroeders Gustav en Ferdinand behoorden tot de absolute top van de Weense samenleving. Hun Joodse achtergrond betekende overigens wel dat in de periode van de eeuwwisseling tot de Anschluss zij wel toegang hadden tot de hoogste laag van society maar er geen onderdeel van uitmaakten. Adele Bloch-Bauer (1881-1925), de vrouw van Ferdinand en tante van Maria, was een middelpunt in het kunstzinnige leven van Wenen en rekende cultuuriconen zoals Gustav Mahler, Richard Strauss, Alma Mahler en Gustav Klimt tot haar vriendenkring. Gustav Klimt (1862-1918) zou haar in twee schilderijen vereeuwigen. Niet ongewoon voor leden van die klasse om zich te laten schilderen, maar wel door een schilder die in het Wenen van die tijd zeer omstreden was door zijn moderne kijk op de schilderkunst. Zo tegengewerkt als hij werd in het begin van zijn carrière zo bewierookt is hij nu. De werken van Klimt – met Der Kuss voorop – vormen inmiddels het nationaal erfgoed van Oostenrijk en is daarmee hun Rembrandt. Een Rembrandt die er graag intensieve relaties met zijn ‘modellen’ erop nahield. Dit werd ook gefluisterd over zijn muze, de getrouwde Adele Bloch-Bauer, maar is nooit volstrekt helder geworden. In de wereld lopen er in ieder geval genoeg nazaten van Klimt rond die het gevolg zijn van zijn schaduwkant. Een schaduwkant die niet bepaald onderdeel is van de Klimt-religie. Het Belvedere in Wenen vormt de kathedraal voor de Klimt-hoogmis. Zijn Adele Bloch-Bauer I is naast Der Kuss het meest iconische van zijn werken en vormde in het begin van deze eeuw het onderwerp van een verhitte juridische strijd tussen Oostenrijk en de erven Bloch-Bauer met Maria Altmann als het stralende middelpunt.
Roofkunst
Daar waar Duitsland na de Tweede Wereldoorlog met zichzelf in het reine trachtte te komen, was het devies in Oostenrijk ontkenning en het zichzelf manoeuvreren in de rol van ‘eerste slachtoffer’ van Hitler door de Anschluss in 1938. Een aansluiting bij het Derde Rijk die het einde betekende van het leven van talloze Joodse Oostenrijkers. Zo ook voor de Bloch-Bauers. Van de één op de andere dag waren zij alles kwijt. Een deel, waaronder Maria en haar man, wist te ontkomen terwijl een ander deel die ellendige tijd niet zou overleven of juist ten prooi zou vallen aan het communisme na de val van Berlijn en daarmee het einde van (het Europese gedeelte van) de Tweede Wereldoorlog. Zowel Klimt als Adele waren er al lang niet meer. Klimt is in het laatste jaar van de Eerste Wereldoorlog bezweken aan de Spaanse Griep, terwijl Adele in 1925 aan ziekte overleed. Het was de wens van Adele dat het in opdracht van haar man en door hem betaalde schilderij zou worden geschonken aan het Belvedere en daarmee het Oostenrijkse volk. Met de Anschluss viel het Bloch-Bauer-bezit, waaronder het iconische schilderij, ten prooi aan de Nazi’s, maar vonden de schilderijen wel hun weg naar het Belvedere waarbij Adele Bloch Bauer I werd ontdaan van de Joodse afkomst van Adele en hernoemd tot Dame in Gold. Daarmee werd het één van de vele voorbeelden van roofkunst.
Afscheid van Wenen
Woman in Gold is een heerlijke verfilming van de strijd van Maria Altmann – in een prachtrol van Helen Mirren – tegen Oostenrijk. Een strijd waarin ze wordt bijgestaand door de kleinzoon van één van haar vriendinnen: Randol Schönberg, gespeeld door Ryan Reynodls. Een nakomeling van de befaamde componist Arnold Schönberg die ook Oostenrijk moest ontvluchten voor de Nazi’s. Een advocaat voor wie het niet bepaald voor de wind ging en zich stortte op de zaak-Altmann. De film richt zich volledig op de (juridische) strijd van Altmann met her en der wat flashbacks naar het Wenen van Adele Bloch-Bauer. Het boek waarop de film gebaseerd is, werpt een bredere en meer diepgravende blik op de lotgevallen van het schilderij en de familie-Bloch-Bauer. The Lady in Gold van Anne-Marie O’Connor uit 2012 vormt daarmee een mooie aanvulling op de film en is daarmee alleen al het lezen waard. Vooral omdat het een treffend beeld schetst van het Wenen van Adele en de gevolgen die de Anschluss had. De strijd die Altmann voerde en de filmversie volledig domineert, is – gek genoeg – een relatief beperkt deel van het boek. O’Connor schetst een breed palet en trekt er daardoor soms historische gebeurtenissen bij de haren bij. Het boek was er beter en overzichtelijker op geworden als zij zich iets meer toegelegd had op de directe omgeving van het schilderij, Klimt en de Bloch-Bauers, maar het geeft ontegenzeggelijk een rijk beeld van de context. Ze tracht dit weer te geven in een romanachtige verteltrant die zich niet altijd goed verhoudt tot de non-fictie die het boek is. Desalniettemin vormen de Netflix-vondst Woman in Gold en de daaropvolgende verdieping The Lady in Gold een mooie combinatie die verdieping geven aan de bijzondere ontstaansgeschiedenis van een kunsticoon dat tegenwoordig te zien is in de Neue Galerie in New York.
Foto: Wikimedia Commons
‘The Lady in Gold. The Extraordinary Tale of Gustav Klimt’s Masterpiece, Portrait of Adele Bloch-Bauer’ van Anne-Marie O’Connor is in 2012 verschenen bij Alfred A. Knopf. De hierop gebaseerde film ‘Woman in Gold’ met onder andere Helen Mirren en Ryan Reynold is in 2015 verschenen en te zien via Netflix.
Reacties
Een reactie posten