Gedreven door het idealisme van haar geliefde Albert poogde Koningin Victoria haar invloed niet alleen te laten gelden op het Britse Rijk maar op de hele wereld. Via haar kinderen en kleinkinderen toonde de Grootmoeder van Europa zich als een dynastieke vredesduif die door gearrangeerde huwelijken de Europese dynastieën aan elkaar trachtte te koppelen zodat vrede en harmonie zouden domineren. Het liep echter anders. Deborah Cadbury vertelt op aanstekelijke wijze het verhaal van de ultieme huwelijksmakelaar en haar eigen vredelievende Game of Thrones.
In 2015 wist de nog altijd regerende Koningin Elizabeth II het record van haar voorouder Koningin Victoria als langs regerende monarch in de Britse geschiedenis te breken door langer dan 63 jaar, zeven maanden en twee dagen op haar troon te zitten. Hoewel Victoria - in de ranglijsten althans - daarmee op een tweede plaats staat en dat in ieder geval nog lange tijd zal blijven, zegt het niets over de invloed die zij had. Niet alleen was zij monarch in een tijd dat de levensverwachting een stuk lager was, maar was zij vooral het symbool van een rijk dat op haar absolute hoogtepunt was en ongeveer een kwart van de aarde omvatte. Koningin Victoria (1819-1901) werd in 1837 koningin van het Britse Rijk en - vanaf 1877 - Keizerin van India. Hele generaties Britten kenden geen andere koningin en het is niet zonder reden dat deze periode in de Britse geschiedenis met recht de Victoriaanse tijd wordt genoemd. Hoewel ze - in tegenstelling tot de eerste Elizabeth en alle Britse monarchen tot Charles II - geen absoluut vorst was, was haar invloed door haar langdurige regeerperiode én haar dominante persoonlijkheid vele malen groter dan de huidige koningin. Een invloed die ze tijdens haar leven ook liet gelden voorbij de grenzen van het enorme Britse Rijk. Niet in de laatste plaats door de dynastieke banden die vrijwel alle belangrijke koningshuizen liet samenkomen in Victoria als Mater Familias. Een positie waar Victoria continu aan bleef bouwen door haar kinderen en kleinkinderen strategisch uit te huwelijken. Juist dit aspect van de regeerperiode van Victoria is onderwerp van Victoria als huwelijksmakelaar. Haar kinderen en kleinkinderen op Europese tronen van historica, documentairemaakster en schrijver Deborah Cadbury.
De dominantie van Duitsland
Het bijzondere aan Victoria is dat hoewel haar rijk enorm was ze het eiland waar het allemaal is begonnen en het centrum van de macht vormde vrijwel nooit verliet. Een enkel bezoek aan het vasteland van Europa daargelaten, was Victoria toch vooral te vinden in haar paleizen in Engeland, maar vooral Balmoral in Schotland en Osborne House op de Isle of Wight. De wereld kwam naar haar toe, niet in de laatste plaats haar enorme familie uit alle uithoeken van koninklijk Europa. Hoewel ze vol trots de titel Keizerin van India voerde (en daar zelf ook voor had geijverd) heeft ze het kroonjuweel van het Britse Rijk nooit zelf aanschouwd. Dit liet ze over aan haar kinderen en andere getrouwen die haar berichten over hun avonturen. Tegelijkertijd probeerde ze de wereld naar haar hand te zetten door een enorme correspondentie te voeren met haar familie. Een correspondentie die vaak ook als onderwerp had om potentiële huwelijken te verkennen en aan te sporen. Juist door deze brieven als uitgangspunt te nemen, weet Deborah Cadbury een lezenswaardig en levendig beeld te creëren van Victoria als huwelijksmakelaar. Opvallend daarbij is de dominantie van Duitsland. Enerzijds door de opkomst van Wilhem als keizer die de delicate machtsbalans in Europa verstoort, maar vooral door het feit dat een groot deel van de stamboom van Victoria Duits is én de ontelbare Duitse prinsdommen en koninkrijkjes een vruchtbare grond boden voor haar werkzaamheden als huwelijksmakelaar. In Keizer Wilhelm komt dit alles samen. Indachtig het idealisme van haar vroeg overleden en geliefde echtgenoot Albert van Saksen-Coburg en Gotha (1819-1861) trachtte ze beide koninklijke huizen samen te brengen via een familieband. Haar geliefde dochter Victoria ('Vicky') was getrouwd met Frederik Willem, zoon van de eerste Duitse Keizer Wilhelm I en troonopvolger. Deborah Cadbury - gestaafd door de diverse briefwisselingen tussen moeder en dochter - maakt duidelijk dat Frederik Willem en Vicky zich verbonden voelden met het idealisme van een vredig en harmonieus Europa door het aanhalen van de banden tussen beide koninkrijken. Helaas maakte ziekte een voortijdig einde aan het leven van Frederik Willem die als Keizer Frederik III in 1888 slechts drie maanden zou regeren. De gevolgen van keelkanker maakte een einde aan zijn leven. Een ziekte die al terminaal was toen hij de troon besteeg. Zo werd 1888 het zogenaamde Driekeizerjaar waarin Wilhelm I én Frederik III overleden en Keizer Wilhelm II de keizerlijke troon besteeg. De kleinzoon van Victoria die hoewel hij dol op zijn grootmoeder was en zij nog een bepaalde mate van invloed op hem had, zich als monarch weinig aantrok van het idealisme van zijn grootouders.
De neergang van Rusland
Opvallend in de kenschets door Cadbury is daarbij wel dat het beeld van Wilhelm de eendimensionale variant is die we kennen als bad guy of Europe. En natuurlijk was Wilhelm allesbehalve een lieverdje en zeker geen matigende kracht in een continent dat langzaam maar zeker marcheerde richting de horreur van de Eerste Wereldoorlog, maar de kenschets die Cadbury biedt, staat in schril contrast met de nieuwe meer genuanceerde inzichten van bijvoorbeeld Christopher Clark. Dat laat onverlet dat Koningin Victoria als huwelijksmakelaar een prachtige inkijk geeft in de wijze waarop Victoria haar familie inzette in een soort vredelievende variant van Game of Thrones avant la lettre. Een inzet die zich bepaald niet uitstrekte tot het tsaristische Rusland getuige haar pogingen om te voorkomen dat haar kleindochters Ella en Alix onderdeel zouden worden van het Huis Romanov via respectievelijk Grootvorst Sergej en Tsarevitsj Nicolaas. Ingegeven door de anarchistische terroristen die Europa tegen het einde van Victoria's regeerperiode in hun ban hielden en tal van prominente slachtoffers maakten waaronder Keizerin Elisabeth (Sisi), Koning Umberto I van Italië, Koning George I van Griekenland en Tsaar Alexander II. Juist de succesvolle bomaanslag op die laatste in 1881 zorgde voor grote angst zowel aan het Britse als Russische hof. Cadbury geeft daarbij inzicht in het wel en wee van tsaristisch Rusland dat al lang voor dat Nicolaas II de troon besteeg richting een gewelddadig einde wankelde. Een einde waar Alix ironisch genoeg een forse bijdrage aan leverde door haar bijzondere gedrag, niet in de laatste plaats door haar vertrouwen in Raspoetin te stellen. Het autocratische bewind stond in schril contrast met - althans voor die tijd - meer 'moderne' monarchieën zoals een groot deel van de rest van Europa kende. Het zorgde ervoor dat de tsaristische familie leefde onder een schaduw en veelal hermetisch werd afgesloten van het rijk dat ze bestuurden. Alle reden voor Victoria om haar kleindochters te waarschuwen tegen een Russisch huwelijk. Het zou niet helpen waarbij de ironie wil dat het huwelijk tussen Alix en Nicholaas één van de weinige koninklijke huwelijken die op liefde gebaseerd was. Overigens speelde daarbij ook dat Victoria Alix had bedacht voor haar eigen kleinzoon. Want de beste huwelijkskandidaten waren altijd bestemd voor de 'eigen markt' waarbij het zijn van neef en nicht allesbehalve een beletsel was in de koninklijke plannen. Sterker nog het betrof een pre. Cadbury brengt het wel en wee met overtuiging zonder dat het vervalt in een literaire variant van de Privé of Story. Want in markante tegenstelling tot hedendaagse koninklijke huwelijken was de 'Brood en Spelen'-dimensie niet meer dan een bijvangst. De toekomst van de dynastie, maar vooral de impact op het schaakbord van de Europese grootmachten was van het allergrootste belang. Een Game of Thrones dat tot doel had om tot een vreedzame machtsbalans te komen, maar zou eindigen in een dodental dat de hele reeks van Game of Thrones in de schaduw stelt. Een resultaat dat tevens duidelijk maakt dat de koninklijke invloed ook toen al - relatief - beperkt was.
'Koningin Victoria als huwelijksmakelaar. Haar kinderen en kleinkinderen op Europese tronen' van Deborah Cadbury is de Nederlandse vertaling van 'Queen Victoria's Matchmaking: The Royal Marriages that Shaped Europe' door Roelof Posthuma voor Uitgeverij Nieuw Amsterdam. De oorspronkelijk Engelstalige versie is in september 2017 verschenen terwijl de Nederlandse versie in mei 2018 is gepubliceerd.
Reacties
Een reactie posten