Met de inzegening van Constantinopel door Constantijn de Grote als het nieuwe machtscentrum van het Romeinse Rijk startte in 330 de geschiedenis van het Byzantijnse Rijk. Ruim elfhonderd jaar zou Constantinopel de rijkste en belangrijkste stad op aarde zijn. Toch blijft de geschiedenis van de voortzetting van het Romeinse Rijk voor velen relatief obscuur. Voor wie een overzichtswerk zoekt van de geschiedenis van dit fascinerende rijk zal nog altijd moeten teruggrijpen op de driedelige geschiedenis van Byzantium van John Julius Norwich die in 1988 startte met Byzantium: The Early Centuries.
Het is inmiddels twee jaar geleden dat historicus John Julius Norwich (1929-2018) het tijdelijke voor het eeuwige verwisselde. Als zoon van de bekende en invloedrijke Conservatieve politicus Duff Cooper behoorde hij tot de Britse elite, zeker wanneer je zijn volledige naam noemt: John Julius Cooper, 2nd Vicount Norwich. Zijn titel heeft hij te danken aan zijn vader die de eerste Viscount Norwich zou worden. Maar die relatieve late toekenning van een adellijke titel maskeert het feit dat hij uit een familie komt die van nature tot de elite van het Verenigd Koninkrijk behoort. Zijn moeder was Lady Dianne Manners, de jongste dochter van de Hertog van Rutland terwijl zijn vader Duff een nazaat is van Koning Willem IV en diens maîtresse Dorothea Jordan. Na een carrière in de Britse diplomatieke dienst zou John Julius Norwich zich vanaf 1964 richten op het schrijven. Via zijn boeken en zijn televisiewerk werd hij de populaire historicus van het Verenigd Koninkrijk. Zijn historische boeken hebben niet de pretentie wetenschappelijk te zijn, maar hebben via zijn grootvaderlijke en typische Britse verteltrant licht geworpen op met name de geschiedenis van het Middellandse Zee-gebied. Zijn werken over de Republiek Venetië en het Byzantijnse Rijk zijn daarmee standaardwerken geworden. Met een brede geschiedenis van de regio rondom de Middellandse Zee (The Middle Sea. A History of the Mediterranean) en een geschiedenis van alle Pausen (The Popes: A History) wist hij in respectievelijk 2006 en 2011 zijn voorliefde voor de regio nog eenmaal onder de aandacht te brengen. Er valt veel voor te zeggen om zijn werk over het Byzantijnse Rijk te betitelen tot zijn belangrijkste geschiedkundige bijdrage. Juist dit werk heeft een relatief onbekende geschiedenis onder de aandacht van een breder publiek gebracht. Zelfs zo dat zijn werken over Byzantium nog altijd het standaardwerk zijn voor allen die geïnteresseerd zijn in de meer dan duizendjarige voortzetting van het Romeinse Rijk.
Constantijn en Justinianus
Toch is het bijzonder dat het werk van Norwich nog altijd het startpunt is voor een ieder die geïnteresseerd is in Byzantium. Norwich zou uiteindelijk drie delen nodig hebben om die geschiedenis uit de doeken te doen: Byzantium: The Early Centuries, Byzantium: The Apogee en Byzantium: The Decline and Fall. Het eerste deel verscheen in 1988 terwijl het tweede en derde deel in respectievelijk 1992 en 1995 volgden. Samen tellen de drie boeken zo'n elfhonderd pagina's oftewel één pagina per jaar dat het Byzantijnse Rijk bestond. In 1997 verscheen het samenvattende werk A Short Hitory of Byzantium dat zo'n vijfhonderd pagina's telt. Dit laatste boek heb ik jaren en jaren geleden al eens met veel plezier gelezen. Door het Netflix-docudrama The Ottomons: The Rise of an Empire die handelt over de val van Constantinopel in 1453 en daarmee het einde van het Byzantijnse Rijk herlas ik de biografie van de laatste Byzantijnse keizer. Het leidde ertoe dat ik gestart ben met het lezen van het driedelige werk van Norwich over Byzantium, boeken die al jarenlang ongelezen in mijn boekenkast staan. Het eerste boek in deze reeks Byzantium: The Early Centuries richt zich op de eerste vijfhonderd jaar: van de inzegening van Constantinopel als nieuw machtscentrum van het Romeinse Rijk in 330 tot de kroning van Karel de Grote in 800. Daarmee kent dit eerste deel ook een duidelijke historische rode draad: de opkomst van het Oost-Romeinse Rijk tijdens de val van het West-Romeinse Rijk, de opleving van een ongedeeld Romeins Rijk onder Justinianus tot de geleidelijke transformatie naar de Byzantijnse eigenheid zonder de Romeinse wortels te verloochenen. Het is daarom niet verwonderlijk dat in dit eerste deel de meeste aandacht uitgaat naar Constantijn de Grote (272-337) die de laatste grote Romeinse keizer was en de basis legde voor Byzantium én Justinianus (482-565) die feitelijk de laatste echte Romeinse keizer was.
Van Romeins naar Byzantijns
Zoals Norwich en velen met hem telkens duidelijk maken, is de benaming Byzantijns misleidend. De Byzantijnen hebben zichzelf nooit zo genoemd en zouden zich als zodanig niet herkennen. De naam is afkomstig van het stadje Byzantium dat door Constantijn de Grote werd uitgekozen als de plek voor het Nieuwe Rome en de stad die uiteindelijk zijn naam zou dragen: Constantinopel, het tegenwoordige Istanbul. De Byzantijnen voelden en noemden zich in alles Romeins en daarmee een voortzetting van het Romeinse Rijk. De natuur van het Rijk zou gaandeweg zich steeds meer richten op het Oosten waarbij de Griekse invloeden uiteindelijk de Romeinse wortels zouden overschaduwen. Maar dat laat onverlet dat de geschiedenis van Byzantium de voortzetting is van de geschiedenis van het Romeinse Rijk. Voor de kenner van het Romeinse Rijk lezen de eerste hoofdstukken van Byzantium: The Early Centuries als bekend terrein daar die periode gelijk loopt met de langzame aftakeling en uiteindelijke val van het West-Romeinse Rijk in 476. Een periode waar het Romeinse Rijk zowel een keizer in het Westen als het Oosten had. Met de val van het West-Romeinse Rijk verviel daarmee de claim op dat deel van de wereld dus ook niet. Onder Justinianus - wellicht de grootste keizer die het Byzantijnse Rijk heeft gekend - werden grote delen van het West-Romeinse Rijk, waaronder Noord-Afrika en grote delen van Italië, wederom onder het gezag van Constantinopel gebracht. Bij zijn dood in 565 leek het erop dat het Romeinse Rijk een nieuwe Gouden Eeuw zou ingaan op de oude leest, maar al snel zou - uiteraard vanuit het perspectief van de historicus - duidelijk worden dat Justinianus de laatste echte Romeinse keizer zou zijn. Dat betekende allerminst dat de verdere geschiedenis van Byzantium een geschiedenis van langzame aftakeling is. Het feit dat het tweede deel van de serie door Norwich getooid is met de titel Byzantium: The Apogee zegt genoeg. Wel zou vanaf dat moment de focus meer liggen op het oosten. Daarbij - en dat maakt het werk van Norwich zo inzichtelijk - weten de Byzantijnen zich onophoudelijk te verliezen in principiële geloofskwesties. Zowel het schisma dat hierdoor zou ontstaan tussen de westerse en oosterse kerk alsmede de grote tegenstellingen door het zogenaamde iconoclasme (het verzet tegen de verering van iconen) zou grote schade toebrengen aan het Byzantijnse Rijk. Het is daarbij knap dat Norwich een zeer leesbare en bovenal goed geschreven geschiedenis heeft weten af te leveren ondanks het feit dat het grote aantal historische figuren en gebeurtenissen alsmede de bizarre strijd op leven en dood over zaken die we ons niet meer kunnen voorstellen het de lezer soms zal doen duizelen. Met de kroning van Karel de Grote op 25 december 800 als Keizer van het Heilige Roomse Rijk was er voor het eerst weer een keizer in het Westen en kwam er een einde aan het idee van een ongedeeld Romeins Rijk en werd de eigenheid van een Byzantium dat uit de schaduw van Rome trad onomkeerbaar. Een passend slot van het eerste deel van de tour de force van John Julius Norwich die 32 jaar na publicatie nog altijd een zeer leesbaar standaardwerk is over de geschiedenis van Byzantium. Op naar de volgende zeshonderd jaar Byzantijnse geschiedenis.
'Byzantium: The Early Centuries' van John Julius Norwich is in 1988 voor het eerst door Viking uitgegeven en sinds 1990 door Penguin. De drie losse delen zijn beperkt algemeen beschikbaar. Het samenvattende 'A Short History of Byzantium' is nog wel volop verkrijgbaar, ook als eBook.
Constantijn en Justinianus
Toch is het bijzonder dat het werk van Norwich nog altijd het startpunt is voor een ieder die geïnteresseerd is in Byzantium. Norwich zou uiteindelijk drie delen nodig hebben om die geschiedenis uit de doeken te doen: Byzantium: The Early Centuries, Byzantium: The Apogee en Byzantium: The Decline and Fall. Het eerste deel verscheen in 1988 terwijl het tweede en derde deel in respectievelijk 1992 en 1995 volgden. Samen tellen de drie boeken zo'n elfhonderd pagina's oftewel één pagina per jaar dat het Byzantijnse Rijk bestond. In 1997 verscheen het samenvattende werk A Short Hitory of Byzantium dat zo'n vijfhonderd pagina's telt. Dit laatste boek heb ik jaren en jaren geleden al eens met veel plezier gelezen. Door het Netflix-docudrama The Ottomons: The Rise of an Empire die handelt over de val van Constantinopel in 1453 en daarmee het einde van het Byzantijnse Rijk herlas ik de biografie van de laatste Byzantijnse keizer. Het leidde ertoe dat ik gestart ben met het lezen van het driedelige werk van Norwich over Byzantium, boeken die al jarenlang ongelezen in mijn boekenkast staan. Het eerste boek in deze reeks Byzantium: The Early Centuries richt zich op de eerste vijfhonderd jaar: van de inzegening van Constantinopel als nieuw machtscentrum van het Romeinse Rijk in 330 tot de kroning van Karel de Grote in 800. Daarmee kent dit eerste deel ook een duidelijke historische rode draad: de opkomst van het Oost-Romeinse Rijk tijdens de val van het West-Romeinse Rijk, de opleving van een ongedeeld Romeins Rijk onder Justinianus tot de geleidelijke transformatie naar de Byzantijnse eigenheid zonder de Romeinse wortels te verloochenen. Het is daarom niet verwonderlijk dat in dit eerste deel de meeste aandacht uitgaat naar Constantijn de Grote (272-337) die de laatste grote Romeinse keizer was en de basis legde voor Byzantium én Justinianus (482-565) die feitelijk de laatste echte Romeinse keizer was.
Van Romeins naar Byzantijns
Zoals Norwich en velen met hem telkens duidelijk maken, is de benaming Byzantijns misleidend. De Byzantijnen hebben zichzelf nooit zo genoemd en zouden zich als zodanig niet herkennen. De naam is afkomstig van het stadje Byzantium dat door Constantijn de Grote werd uitgekozen als de plek voor het Nieuwe Rome en de stad die uiteindelijk zijn naam zou dragen: Constantinopel, het tegenwoordige Istanbul. De Byzantijnen voelden en noemden zich in alles Romeins en daarmee een voortzetting van het Romeinse Rijk. De natuur van het Rijk zou gaandeweg zich steeds meer richten op het Oosten waarbij de Griekse invloeden uiteindelijk de Romeinse wortels zouden overschaduwen. Maar dat laat onverlet dat de geschiedenis van Byzantium de voortzetting is van de geschiedenis van het Romeinse Rijk. Voor de kenner van het Romeinse Rijk lezen de eerste hoofdstukken van Byzantium: The Early Centuries als bekend terrein daar die periode gelijk loopt met de langzame aftakeling en uiteindelijke val van het West-Romeinse Rijk in 476. Een periode waar het Romeinse Rijk zowel een keizer in het Westen als het Oosten had. Met de val van het West-Romeinse Rijk verviel daarmee de claim op dat deel van de wereld dus ook niet. Onder Justinianus - wellicht de grootste keizer die het Byzantijnse Rijk heeft gekend - werden grote delen van het West-Romeinse Rijk, waaronder Noord-Afrika en grote delen van Italië, wederom onder het gezag van Constantinopel gebracht. Bij zijn dood in 565 leek het erop dat het Romeinse Rijk een nieuwe Gouden Eeuw zou ingaan op de oude leest, maar al snel zou - uiteraard vanuit het perspectief van de historicus - duidelijk worden dat Justinianus de laatste echte Romeinse keizer zou zijn. Dat betekende allerminst dat de verdere geschiedenis van Byzantium een geschiedenis van langzame aftakeling is. Het feit dat het tweede deel van de serie door Norwich getooid is met de titel Byzantium: The Apogee zegt genoeg. Wel zou vanaf dat moment de focus meer liggen op het oosten. Daarbij - en dat maakt het werk van Norwich zo inzichtelijk - weten de Byzantijnen zich onophoudelijk te verliezen in principiële geloofskwesties. Zowel het schisma dat hierdoor zou ontstaan tussen de westerse en oosterse kerk alsmede de grote tegenstellingen door het zogenaamde iconoclasme (het verzet tegen de verering van iconen) zou grote schade toebrengen aan het Byzantijnse Rijk. Het is daarbij knap dat Norwich een zeer leesbare en bovenal goed geschreven geschiedenis heeft weten af te leveren ondanks het feit dat het grote aantal historische figuren en gebeurtenissen alsmede de bizarre strijd op leven en dood over zaken die we ons niet meer kunnen voorstellen het de lezer soms zal doen duizelen. Met de kroning van Karel de Grote op 25 december 800 als Keizer van het Heilige Roomse Rijk was er voor het eerst weer een keizer in het Westen en kwam er een einde aan het idee van een ongedeeld Romeins Rijk en werd de eigenheid van een Byzantium dat uit de schaduw van Rome trad onomkeerbaar. Een passend slot van het eerste deel van de tour de force van John Julius Norwich die 32 jaar na publicatie nog altijd een zeer leesbaar standaardwerk is over de geschiedenis van Byzantium. Op naar de volgende zeshonderd jaar Byzantijnse geschiedenis.'Byzantium: The Early Centuries' van John Julius Norwich is in 1988 voor het eerst door Viking uitgegeven en sinds 1990 door Penguin. De drie losse delen zijn beperkt algemeen beschikbaar. Het samenvattende 'A Short History of Byzantium' is nog wel volop verkrijgbaar, ook als eBook.
Reacties
Een reactie posten