Met verhalen als The Time Machine, The Invisible Man en bovenal The War of the Worlds is H.G. Wells één van de grondleggers van het sciencefiction-genre. Tegelijkertijd zijn de verhalen van H.G. Wells ook een reflectie van het Victoriaanse tijdperk waarin hij grotendeels door is gevormd. Hoe leesbaar zijn verhalen in een genre dat bij uitstek door technologische vorderingen snel veroudert?
Ook al heb je nog nooit een letter gelezen van de werken van H.G. Wells dan is de kans nog altijd zeer groot dat je bekend bent met veel van zijn verhalen. Met een literaire carrière van meer dan zestig jaar heeft H.G. Wells (1866-1946) een oeuvre nagelaten dat bij menig lezer alleen op grond van titels een belletje doet rinkelen, laat staan wanneer je beseft hoeveel films, televisieseries en andersoortige bewerkingen op grond van zijn fantasie het licht hebben gezien. Zijn bekendste werken The Time Machine (1895), The Invisible Man (1897) en The War of the Worlds (1898) zijn in 2010 in een prachtige editie door Everyman's Library bijeengebracht. Deze editie vormt daarmee een goede inleiding op het werk van futurist en de 'Father of Science Fiction' H.G. Wells. The War of the Worlds is wellicht zijn meest bekende werk. De aanval van Marsmannetjes op de Aarde is niet weg te denken uit onze populaire cultuur en is in talloze gedaanten terug te vinden. Niet in de laatste plaats door het legendarische hoorspel van de hand van Orson Welles uit 1938 en het gelijknamige muziekalbum van Jeff Wayne uit 1978. Inmiddels kan The War of the Worlds bogen op diverse verfilmingen voor zowel het grote als het kleine scherm waarbij de filmversie van Steven Spielberg met in de hoofdrol Tom Cruise uit 2005 wellicht de bekendste is. Het hoorspel van Orson Welles heeft daarbij de grootste impact gehad aangezien een deel van de luisteraars had gemist dat het om een hoorspel ging en er vervolgens paniek uitbrak. Het zou de doorbraak betekenen van Orson Welles waardoor hij de mogelijkheid kreeg zijn magnum opus te maken: Citizen Kane. Hoewel zijn andere verhalen minder maatschappelijke impact hadden, zijn de bewerkingen daarvan eveneens ontelbaar. Zo is recent nog een nieuwe (en aansprekende) versie van The Invisible Man op het witte doek verschenen met in de hoofdrol de onnavolgbare en talentvolle Elisabeth Moss. Mijn eigen kennismaking met het werk van H.G. Wells liep via The Time Machine. De klassieke filmversie uit 1960 met in de hoofdrol Rod Taylor was in mijn jeugd - die enkele decennia later was - vaak op televisie terug te zien en maakte grote indruk. Binnen de prettig typisch Engelse context van het Victoriaanse tijdperk is het een wetenschapper gelukt een tijdmachine te maken en hij reist hij naar de verre en bepaald niet aantrekkelijke toekomst. Tijdreizen, onzichtbaarheid en buitenaards leven: het zijn thema's die onlosmakelijk zijn verbonden met sciencefiction uit heden, verleden en vast en zeker toekomst. Thema's die door H.G. Wells al werden uitgewerkt voordat de mens überhaupt de kunst van het vliegen onder de knie had, laat staan de techniek van de ruimtereis die nog ruim een halve eeuw op zich zou laten wachten. De vraag is natuurlijk wel in hoeverre de werken van H.G. Wells de tand des tijds hebben doorstaan zeker gelet op het feit dat vooral het genre van sciencefiction 'last' heeft van technologische vorderingen.
Victoriaans tijdperk
Geboren in 1866 en gestorven in 1946 net na het einde van de Tweede Wereldoorlog is H.G. Wells opgegroeid tijdens de regering van koningin Victoria en is daarmee bij uitstek een exponent van het Victoriaans tijdperk. Tegelijkertijd maakte hij in het tweede deel van zijn leven de verschrikkingen van zowel de Eerste als Tweede Wereldoorlog mee. Vernietiging op een schaal die feitelijk voorzien wordt in The War of the Worlds, maar dan schade aangericht door buitenaards leven in plaats van de mensheid zelf. Zijn drie meest bekende werken zijn allemaal geschreven in het Victoriaans tijdperk en zijn daar zonder twijfel een reflectie van. Dat is ook niet zo vreemd daar het sciencefiction-element juist besloten ligt in wonderlijke ontwikkelingen tegen de achtergrond van het bekende. Voor de lezer van zowel The Time Machine als The Invisible Man en The War of the Worlds is de context van de verhalen zonder meer herkenbaar, maar de gebeurtenissen die volgen allerminst. Zo is de naamloze 'Tijdreiziger' in The Time Machine een wetenschapper, maar bovenal een keurige gentleman die nogal esoterische maar typisch Victoriaanse tijdmachine heeft gebouwd en zijn vrienden tijdens een diner zijn avonturen vertelt. In The Invisible Man worden meerdere kleine dorpen opgeschrikt door een onzichtbare man die dood en verderf zaait. Dorpen waar de maatschappelijke verhoudingen tekenend zijn voor het Victoriaans tijdperk. En in The War of the Worlds verworden voorsteden van Londen tot as terwijl de Marsmannetjes in hun schijnbaar onoverwinnelijke machines oprukken naar de hoofdstad van een (koloniaal) wereldrijk. Een opmars die amper te weerhouden is door het beperkte arsenaal van een 19e eeuwse wereldmacht. Het is daarom niet verwonderlijk dat hoewel de verhalen van H.G. Wells nog altijd inspireren tot onder andere nieuwe films en series dit zelden tot nooit gepaard gaat met een trouwe weergave van de verhalen van H.G. Wells. Door de tijdgebonden natuur van zijn verhalen, moet voor de herkenbaarheid en impact de setting naar onze tijd worden vertaald. In die zin zal H.G. Wells zich niet herkend hebben in bijvoorbeeld The Invisible Man met Elisabeth Moss en The War of the Worlds met Tom Cruise. Maar de kracht van het centrale idee van de drie verhalen staat nog altijd fier overeind.
Leesbaarheid
De vraag is natuurlijk of niet alleen het centrale idee nog overeind staat, maar ook de werken zelf. Hoewel de impact van de verhalen in de 21e eeuw anders is dan aan het einde van 19e eeuw, hebben de werken de tand des tijds goed doorstaan. Natuurlijk lees je de werken met de kennis van nu anders dan met de ogen van iemand uit het Victoriaans tijdperk: de ideeën die H.G. Wells in zijn verhalen centraal stelt waren revolutionair voor die tijd en blijken inmiddels op een aantal punten profetisch waardoor hij niet alleen een schrijver, maar zeker ook als futurist valt te kwalificeren. De verbazing van de Victoriaanse lezer maakt nu plaats voor erkenning van tijdloze sciencefiction-thema's geworteld in een een Victoriaanse blik die nog altijd het lezen (meer dan) waard is. Te meer daar de verhalen van H.G. Wells inmiddels zo (over)bekend zijn dat juist het origineel te lezen een nieuwe wereld opent. Want juist wanneer je verhalen goed meent te kennen, kan het lezen van het origineel des ter verrassender uitpakken. Tegelijkertijd geeft het lezen van het werk van H.G. Wells een aardige inkijk in een vervlogen tijdperk. Een tijdperk waar maatschappelijke conventies leidend waren, maar blijkbaar ook de fantasie aanwezig was om verhalen te vertellen die zo (soms letterlijk) out of this world zijn dat je pas later beseft dat H.G. Wells in staat is gebleken om op onnavolgbare wijze fantasie aan geloofwaardigheid te verbinden en zo aan de wieg te staan van een volledig nieuw literair genre. Dus alle reden om met overtuiging terug te keren naar het origineel.
Lees ook hier de recensie van 'Astounding' van Alec Nevala-Lee over John W. Campbell, de peetvader van de Gouden Eeuw van sciencefiction.
'The Time Machine', 'The Invisible Man' en 'The War of the Worlds' van H.G. Wells verschenen voor het eerst respectievelijk in 1895, 1897 en 1898 en zijn sindsdien in talloze edities verschenen. Nederlandse vertalingen zijn eveneens verkrijgbaar. Deze bespreking is op basis van de gecombineerde uitgave door Everyman's Library uit 2010 met een voorwoord van Margaret Drabble.
Reacties
Een reactie posten